Błonnik - niezbędny balast

Błonnik pokarmowy, zwany także włóknem pokarmowym lub substancjami balastowymi, to roślinne wielocukry i ligniny oporne na działanie enzymów trawiennych przewodu pokarmowego człowieka.  
Błonnik nie jest substancją jednorodną. Inne substancje wchodzące w skład błonnika pokarmowego to: ß-glukany,  gumy, śluzy roślinne, agar, woski.

Nie jest źródłem energii, ani nie dostarcza składników dodatkowych, spełnia jednak istotną rolę w czynnościach przewodu pokarmowego.
Działanie błonnika jest różnorodne. Do wyzwolenia jego funkcji niezbędna jest woda.

Błonnik nierozpuszczalny w wodzie:

•      Pobudza funkcje żucia, wydzielania śliny działającej ochronnie na zęby;

•      Wykazuje zdolność wiązania wody;

•      Buforuje i wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku;

•      Wpływa na wydzielanie hormonów przewodu pokarmowego (gastryny);

•      Zwiększa objętość treści pokarmowej w jelicie cienkim (przez wiązanie wody);

•      Wpływa na zwiększone wydzielanie soków trawiennych;

•      Pobudza ukrwienie jelit;

•      Przez mechaniczne drażnienie ścian jelita grubego wpływa na jego perystaltykę;

•      Chroni przed zaparciami, uchyłkowatością jelit, polipami, żylakami odbytu i chorobą nowotworową (przez zwiększanie objętości stolca i skrócenie tym samym czasu pasażu masy kałowej, a to wiąże się z krótszym kontaktem błony śluzowej jelita grubego ze związkami o działaniu karcinogennym);

•      Zmniejsza wartość energetyczną diety i daje uczucie sytości;

•      Zapobiega tworzeniu się bogatych w cholesterol kamieni żółciowych

Błonnik pokarmowy rozpuszczalny w wodzie:

• W największych ilościach znajduje się w suchych nasionach roślin strączkowych, w niektórych owocach i warzywach
• Prawie w całości ulega degradacji bakteryjnej w jelicie grubym (jest pożywką dla bakterii); dzięki mechanizmowi namnażania powoduje rozluźnienie masy kałowej;
• Pęcznieje w środowisku wodnym jelita cienkiego;
• Tworzy żele o dużej lepkości, zwiększa gęstość treści pokarmowej, zwalnia czas pasażu (skuteczny w leczeniu biegunki)
• Ma zdolność wychwytywania toksycznych związków (toksyn bakteryjnych, jonów metali ciężkich), zapobiega ich wchłanianiu przez jelito – działa odtruwająco (te właściwości wykazuje kwas glikuronowy występujący w hemicelulozach, gumach, śluzach);
• Powoduje zwolnienie wchłaniania glukozy
• Odgrywa dużą rolę w zaburzeniach gospodarki lipidowej:
• zmniejsza stężenie cholesterolu – przyśpiesza jego wydalanie z kałem
• wiąże znaczne ilości kwasów żółciowych
• zwiększa wydalanie tłuszczów ze stolcem (pektyny wiążą sole i kwasy żółciowe, co utrudnia wchłanianie tłuszczów)
• opóźnia wchłanianie trójglicerydów

 

Zapotrzebowanie na błonnik
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia ilość błonnika  pokarmowego w dziennej racji pokarmowej powinna wynosić 27-40 g.
Spożycie pektyn powinno być w ilości około 15 g/ dobę.

W Polsce spożycie błonnika kształtuje się na poziomie 15g dziennie.
W społeczeństwach nieuprzemysłowionych np. w Afryce spożycie błonnika wynosi ok. 60g na dobę.
Efektem tego jest niska zachorowalność na choroby nowotworowe jelita grubego i odbytu.

Korzyści wynikające ze spożywania błonnika:

1. Społeczeństwa spożywające większą ilość błonnika pokarmowego w mniejszym stopniu zapadają na miażdżycę, chorobę niedokrwienną serca, zawały;
2. Działanie hipocholesterolemiczne (obniżające poziom cholesterolu w krwi) mają suche nasiona roślin strączkowych, owoce, warzywa, w niewielkim stopniu płatki owsiane, otręby owsiane, mąka razowa.
3. Tworzy dobre podłoże dla rozwoju właściwej flory bakteryjnej jelit. Hemicelulozy ulegają w 60-90% degradacji bakteryjnej w okrężnicy, a pektyny są tam prawie w całości rozkładane i metabolizowane. Produktami degradacji pektyn są: wodór, metan, dwutlenek węgla i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które stymulują:

• wchłanianie wody i chlorku sodu (korzystny wpływ w leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki), 
• przepływ krwi przez ścianę jelita, a co za tym idzie lepsze jej dotlenienie
• namnażanie i różnicowanie (proliferacja) komórek błony śluzowej jelit
• wytwarzanie śluzu, który ma działanie ochronne, 
• mają działanie zakwaszające -obniżają pH kału. Jak wykazują badania wyższe pH kału zwiększa zapadalność na nowotwory jelita grubego.

 

Szkodliwy wpływ błonnika na organizm:

1. Spożywanie nadmiernych ilości włókna pokarmowego może mieć niekorzystny wpływ na wykorzystanie innych składników pokarmowych, np.: składników mineralnych, witamin;
2. Zbyt duża ilość błonnika w diecie powoduje podrażnienia jelit i biegunkę;
3. Z błonnikiem ściśle związany jest kwas fitynowy, który zmniejsza wchłanianie wapnia, żelaza i cynku;
4. Celuloza i pektyny wpływają na zmniejszone wchłanianie wapnia;
5. Lignina, hemicelulozy i pektyny mogą zmniejszać wchłanianie żelaza;
6. Celuloza, hemicelulozy oraz towarzyszące im fityniany i kwas fitynowy mogą wiązać cynk i utrudniać jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym;
7. Błonnik spożywany w dużych ilościach zmniejsza przyswajanie tłuszczu a zarazem zmniejsza wchłanianie  witamin rozpuszczalnych w tłuszczach;
8. Duża dawka błonnika może zmniejszyć skuteczność innych leków np. doustnych leków antykoncepcyjnych i leków zmniejszających stężenie cholesterolu. Powinno zachować się 2h odstęp między posiłkiem a podaniem lekarstwa;
9. Połykanie dużych ilości tabletek lub kapsułek zawierających błonnik może być niebezpieczne. Po zbyt małym nasyceniu wodą zwiększają one swoją objętość mogą utkwić w gardle lub jelitach;
10. Błonnik w jelicie grubym wchłania wodę. Jeżeli nie ma wystarczającej ilości wody, stolec będzie twardy i gęsty, może powodować zaparcia;
11. Nagłe dostarczenie organizmowi dużej dawki błonnika może wywołać wzdęcia i bóle brzucha.

Dieta bogatoresztkowa
Jest stosowana w zaparciach nawykowych, w postaci atonicznej oraz w zaburzeniach czynnościowych jelit, a także w leczeniu otyłości. Celem stosowania diety bogatoresztkowej jest pobudzenie motoryki jelit, uregulowanie ich czynności bez stosowania środków farmakologicznych. W diecie tej należy również zwiększyć odpowiednio poziom spożywanych płynów, bo do wyzwolenia funkcji błonnika niezbędna jest woda.
Zalecane produkty to: otręby pszenne, gruboziarniste produkty zbożowe, suszone owoce a także papryka, buraki.
W diecie bogatoresztkowej stosowanej w zaparciach ilość błonnika należy zwiększać stopniowo do 40-50 g/dobę. W przypadku dużej ilości błonnika początkowo mogą wystąpić wzdęcia i lekkie bóle brzucha.


Jednostki chorobowe wymagające ograniczenia lub wykluczenia spożycia błonnika:

• Niedokrwistość
• Choroby układu kostnego
• Choroby przewodu pokarmowego - zapalenie żołądka, trzustki, wątroby, dróg żółciowych, jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, biegunki fermentacyjne i gnilne, choroba Leśniewskiego-Crohna)

 

 

Większa zawartość błonnika			Mniejsza zawartość błonnika
	Produkt	Błonnik (g/100g produktu)	Produkt	Błonnik (g/100g produktu)
	otręby pszenne	42,4	marchew	3,6
	siemię lniane	28	ryż biały	3,5
	fasola (nasiona)	15,7	czarne jagody	3,2
	jabłka suszone	10,3	agrest	3
	śliwki suszone	9,4	szpinak	2,6
	ryż brązowy	8,7	brokuły	2,5
	porzeczki czerwone	7,7	buraki	2,2
	płatki owsiane	6,9	kapusta kwaszona	2,1
	maliny	6,7	kiwi	2,1
	rodzynki	6,5	papryka	2,0
	chleb chrupki	6	jabłko	2,0
	kasza gryczana	5,9	ziemniaki	1,8
	chleb razowy	5,9	banany	1,6
	bułki grahamki	5,4	winogrona	1,5
	seler korzeń	4,9	pomidory	1,2
	pietruszka korzeń	4,9	wiśnie	1
			mięso, ryby, wędliny, produkty mleczne, tłuszcze, cukier, miód pszczeli	0