Jod
Jest to pierwiastek odkryty w 1811 roku przez Bernarda Courtois, co zostało później potwierdzone przez chemików: Charlesa Desormensa i Nicholasa Clementa. Właściwości jodu przebadał dokładniej w 1813 roku inny znany francuski chemik Joseph Louis Gay-Lussac, który nadał temu pierwiastkowi nazwę. Ma on postać kryształu o czarnoszarym zabarwieniu, jest połyskliwy a jego zapach zbliżony jest do zapachu chloru.
Jod należy do pierwiastków mało rozpowszechnionych w przyrodzie. Większe jego ilości występują w wodzie morskiej, solankach, a także towarzyszy pokładom saletry potasowej np. w Chile. Zawarty jest także w wielu codziennych produktach spożywczych pod warunkiem, że pochodzą z terenów, gdzie jod występuje w glebie i w wodzie, ale w ilościach pokrywających co najwyżej 1/3 dziennego zapotrzebowania człowieka:
- 1 kg warzyw zawiera 20-30 μg jodu,
- mleka – 35 μg,
- ryb – 100-200 μg.
Opisywany
składnik mineralny występuje we krwi i komórkach organizmu, ale jego
ilości są śladowe, jest to ok. 0,025g co można przeliczyć na ok. 10
kropli. Jego główna część występuje w tarczycy, stanowi to 60% obecnego w
naszym ciele jodu. Pozostałe większe skupiska to kości, krew i jajniki.
Wchłaniany jest w jelicie prawie w 100% a wydalany za pomocą nerek.
Dobowe zapotrzebowanie na jod w różnych okresach życia:
niemowlęta do 1 roku życia 50 μg
dzieci 1-3 lat 70 μg
dzieci do 6 lat 90 μg
do 6-10 lat 120 μg
młodzież 150 μg
dorośli średnio 200 μg
kobiety ciężarne 230 μg
kobiety karmiące 260 μg
Rola tego mikroelementu w organizmie jest kluczowa. Wchodzi on w skład hormonów T3 i T4, które są wytwarzane przez tarczyce i wydzielane do krwi a odpowiadają one za prawidłowy rozwój i wzrost ustroju. Ponadto regulują procesy spalania, kierują tempem uzyskiwania energii z pożywienia i przemianą materii. Prawidłowe stężenie jodu chroni przed niedoczynnością, nadczynnością tarczycy i powstaniem wola. Podanie jodu w przypadku napromieniowania to bariera ochronna przed negatywnymi skutkami. W takim wypadku źródłem może być 5 kropli płynu Lugola oraz jodyna (podanego w mleku z miodem).
Jest on niezbędny w diagnostyce chorób tarczycy, np. badanie scyntygraficzne polegające na podaniu doustnym bądź dożylnym jodu 131, ale w dawkach bezpiecznych. Wówczas gromadzi się on w miąższu tarczycy lub istniejących guzkach. W obrazie scyntygrafii guzki zimne, które nie gromadzą izotopu ujawniają się jako nowotwory złośliwe lub torbiele. Nie każdy guzek jest guzkiem nowotworowym, dlatego po stwierdzeniu guzka zimnego wykonuje się dalsze badania.
O niedoborze jodu dodatkowo mogą świadczyć objawy takie jak osłabienie popędu płciowego, problemy z płodnością i utrzymaniem ciąży. Pojawiają się także ochrypła mowa na skutek obrzmienia strun głosowych, nadmiar cholesterolu, znużenie, brak chęci do życia, bezsenność, powolność umysłowa, suche i łamliwe włosy, drżenie kończyn, marznięcie, zmniejszona odporność na stres.
Na świecie około 1,5
miliarda ludzi żyje w rejonach dotkniętych niedoborem jodu, a wole
endemiczne pojawia się u około 600 milionów ludzi. Taki sam problem
występuje w Europie, a także na całym terenie Polski (oprócz wąskiego
pasa wybrzeża Bałtyku), szczególnie w województwach południowych.
Dlatego tak istotne jest uzupełnianie niedoborów mikroelementu właściwa
dietą. Najwięcej jodu zawierają ryby i skorupiaki morskie. Występuje
również w ziołach takich jak bylica, estragon i dziki bez czarny.
Zawartość jodu w przykładowych produktach [µg/100g]:
kawior 130
flądra 190
dorsz 120
sardynki 99
tuńczyk 53
wino białe 70
wino czerwone 50
soki owocowe i warzywne 30-40
mleko 6
ser biały 40
jajko 10
marchew karotka 61
Należy jednak pamiętać, że jod w postaci czystej jest toksyczny. W kontakcie ze skórą wywołuje silne podrażnienia, rany i zmiany martwicze. Po spożyciu powoduje pojawienie się ciemno zabarwionych wymiotów, bólu brzucha, ciemnych plam w ustach i szumu w uszach. W cięższych przypadkach może wystąpić wstrząs, majaczenie. Duże dawki jodu mogą uszkadzać ściany żołądka i jelit, a także nerki. Długotrwałe zażywanie zwiększonych dawek jodu prowadzi do rozwoju jodzicy. Dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 3-4g.
